Klinik ve Sporcu Beslenme Uzmanı Gözde Nur Artıkoğlu’ndan sakatlık sürecindeki sporculara altın öneriler

Sitemizin köşe yazarı eski voleybolcu, Sporcu Diyetisyenim’in kurucusu, Klinik ve Sporcu Beslenme Uzmanı Gözde Nur Artıkoğlu, Sakatlık Sürecinde Beslenme ve Psikoloji: Tedaviye Multidisipliner Yaklaşım” başlıklı yazısıyla sizlerle.

SAKATLIK SÜRECİNDE BESLENME VE PSİKOLOJİ: TEDAVİYE MULTİDİSİPLİNER YAKLAŞIM

Hemen hemen tüm sporcuların sakatlandıktan sonra sorduğu ilk soru şudur: “Ne zaman tekrar sahaya dönebilirim?”

Sahaya geri dönüş, sporcunun tam olarak eski performansına döndüğü büyülü gün olarak görülür. Geri dönüş süreci, iyileşme ve rehabilitasyon süreciyle bir bütün olarak görülmelidir. 2016 yılında British Journal of Sports Medicine dergisinde yayınlanan bildirgede, sakatlık sonrası sporcunun sahaya geri dönüş süreci üç aşamada tanımlanmıştır (1):

1. Egzersize Geri Dönüş: Sporcu, tam veya kısmi antrenman yapabilir, ancak henüz tıbbi, fiziksel veya psikolojik olarak spora dönmeye hazır değildir.
2. Spora Geri Dönüş: Sporcu, takımla antrenmanlara başlamasına karşın istenilen performans seviyesinde değildir. Genellikle tüm antrenmanlara katılır.
3. Performansın Geri Dönüşü: Sporcunun sakatlanmadan önceki performansına ulaştığı ve maçlara hazır olduğu dönemdir. Tekrar takımının bir parçasıdır!

Sakatlık sonrası sporcu sahaya geri döndüğünde, sakatlığın tekrarlama riski oldukça yüksektir. Bunun gibi durumlarda spor hekimi, fizyoterapist, sporcu beslenmesi uzmanı, kondüsyoner ve spor psikoloğunun beraber çalıştığı multidisipliner bir yaklaşım ile yeniden sakatlanma riski büyük ölçüde azaltılabilir (2). Dünya Sportif Rehabilitasyon kongresinde, tıbbi tedavi ve fizyoterapi dışında sporcu beslenmesi ve psikoloji gibi diğer spor bilimi disiplinlerinin önemli katkıları kabul edilmiştir. FC Barcelona başta olmak üzere birçok büyük spor kulübü, bahsettiğim ekip çalışmaları sayesinde başarılarının devamını sağlamaktadır.

AKUT SAKATLIK AŞAMASI

Sakatlığın meydana geldiği andan, yaralı bölgenin aktif hareketinin başlamasına kadar geçen süredir.

Bu aşamada, sakatlığın ciddiyetine ilişkin sık sık şüpheler ve korkular ortaya çıkar. Bunlar; “En iyi performansıma asla geri dönemeyeceğim; Neden ben? Neden şimdi? ” gibi söylemler ve hayal kırıklığı, öfke, umutsuzluk gibi olumsuz duygulardır. Tüm bu düşünceler ve duygular, kaygı durumunun artmasına sebep olur. Bu nedenle, spor psikoloğunun tedavi sürecine katkısı oldukça önemlidir.

Ayrıca bu aşamada beslenme planı, fizik tedaviyi desteklemelidir. Beslenme uzmanları ve spor psikologları, yeme bozukluğu (bulimia, anoreksi, vb.) ya da kilo alma endişesi geliştirme riski taşıyan oyuncuları belirlemek, ortaya çıkarsa bu sorunları tedavi etmek için birlikte çalışmalıdır.

Sporcunun kas kütlesini korumak ve hareketsizlikten kaynaklanan hasarı en aza indirmek için yeterli enerji, protein ve besin değerleri sağlayan bir diyet planı bu noktada çok kritiktir.

Hareketsizlik seviyesine bağlı olarak karbonhidrat tüketimini azaltmakı gerekebilir, ancak bu kritik kararlar sporcu özelinde bir sporcu beslenmesi uzmanı tarafından verilmelidir. Sonuçları daha iyi anlayabilmek adına şu örneği inceleyelim: İngiltere Premier Lig oyuncuları ile yapılan bir çalışmada, 8 hafta immobilizasyon sürecinde (hareketsiz dönem) düşük karbonhidratlı bir diyetin neredeyse 6 kg kas kütlesi kaybına ve yağ kütlesinde 1 kg artışa neden olduğu bulunmuştur.

Kaçınılması gereken en önemli şeylerden birisi, sakatlanan oyuncuların iyileşme sürecinde protein alımınının azaltılmasıdır. Kas kütlesi kaybını önlemek için günlük protein alımının ~2,3 g / kg / gün’e (kilogram başına günde 2,3 gram protein) çıkarmak tavsiye edilmektedir. Bu süreçte diyetisyen kontrolünde, güvenilirliği test edilmiş protein supplementleri kullanılması faydalı olabilir.

Hareketsizliğe bağlı kas kaybını azaltmak için izlenecek diğer öneriler arasında, omega-3 yağ asitleri bakımından zengin balık yağı, D3 vitamini ve kreatin monohidrat takviyeleri de bulunmaktadır. Ancak tüm bu beslenme planları ve besin takviyeleri bir sporcu beslenmesi uzmanı ve spor hekimi kontrolünde -sporcuya özel olarak- planlanıp ve takip edildiğinde başarılı olabilir, toplam tedavi sürecinin hızlanmasına yardımcı olur.

Sporcu tekrar antrenmanlara başladığında ise, spor beslenmesinin “temellerine” odaklanmalıdır: kas glikojen depoları dolu olarak antrenmana başlamak ve iyi hidrate olmak (yeterli sıvı tüketimi ve mineral dengesi) (3).

Ayrıca, sakatlık döneminde alkol tüketiminden kaçınılmalıdır. Alkol, protein içeren besinlerle birlikte tüketildiğinde bile kas protein sentezini azaltır, bu da iyileşme sürecini uzatabilir (4). Ayrıca alkol, aşırı kalori alımı ve psikolojik stratejilerin başarısız olma riskini artırır.

FONKSİYONEL İYİLEŞME AŞAMASI

Bu aşama, spora geri dönüşe karşılık gelir. Genellikle, sporcu sakatlıktan sonra performansını sorgular ve bu nedenle uzun bir hareketsizlik döneminden sonra kendine olan güveni geri kazanmak için yeterli motivasyonu olmalıdır.

Takımın rutininden uzaklaşmanın getirdiği izolasyon duygusunun da fonksiyonel iyileşme sürecinde sporcular üzerinde olumsuz etkileri olacaktır. Sakatlanan oyuncuyu takımın geri kalanına bağlı tutmak, kendisini önemli hissetmesine ve gruba ait olma hissini artırmasına yardımcı olabilir. Sporcuyu; toplantılara, takım yemeklerine hatta antrenmanları izlemeye dahil etmek faydalı olacaktır.

SAKATLIK DÖNEMİNDE MULTİDİSİPLİNER ÇALIŞMA YÜRÜTÜLMELİDİR

Sakatlık döneminde, sporcu beslenmesi ve spor psikolojisi alanında uzmanlarla çalışmak; sporcunun kariyerinin geri kalanında büyük katkı sağlar. Beslenme danışmanlığı ve psikolojik destek sporcu için  sadece tedavi sürecinde değil sakatlığı önlemek, sağlık ve performansı geliştirmek adına uzun dönemli bir yatırım olarak düşünülmelidir.

Spor bilimlerinde multidisiplinler yaklaşım, yüksek hedefleri olan sporcular/takımlar için her zaman en uygun strateji olacaktır. Spor kulüpleri kadrolarına beslenme uzmanlarını ve spor psikologlarını dahil etmeye başlasalar da, maalesef hala ülkemizin en büyük spor kulüplerinde bile spor beslenmesi ve psikoloji alanında yeterli sayıda uzmanın bulunmadığını söyleyebiliriz. Kulüplerimiz, başarılarını bir üst seviyeye taşımak için tüm spor bilimleri disiplinlerini benimsemeli ve uygulamalıdır.

Gözde Nur ARTIKOĞLU
Klinik ve Sporcu Beslenme Uzmanı
Sporcu Diyetisyenim Beslenme Danışmanlığı Merkezi

REFERANSLAR:

1. Ardern CL, Glasgow P, Schneiders A, et al. 2016 Consensus statement on return to sport from the First World Congress in Sports Physical Therapy, Bern. Br J Sports Med. 2016;50(14):853-64.
2. Rollo I, Carter JM, Close GL, Yangüas J, Gomez-Diaz A, Medina Leal D, Duda JL, Holohan D, Erith SJ, Podlog L. Role of sports psychology and sports nutrition in return to play from musculoskeletal injuries in professional soccer: an interdisciplinary approach. Eur J Sport Sci. 2020.
3. Williams C, Rollo I. Carbohydrate Nutrition and Team Sport Performance. Sports Med. 2015;45 Suppl 1(Suppl 1):S13-22.
4. Parr EB, Camera DM, Areta JL, Burke LM, Phillips SM, Hawley JA, Coffey VG. Alcohol ingestion impairs maximal post-exercise rates of myofibrillar protein synthesis following a single bout of concurrent training. PLoS One. 2014;9(2):e88384.